Lajtmotiv Sazvežđa violina jeste album London calling, čiji su kultni status i nedvosmisleno antifašistička i antiimperijalistička simbolika neupitni. To otvara mogućnost da se o temi ratnih trauma u književnosti za decu i mlade progovori ne samo iz antinacionalističke perspektive, što je korak koji je savremena produkcija načinila, već da se sama tematizacija rata odvija u diskursu koji je političniji i prevazilazi klišee o ratu kao Zlu. No, budući da za današnje generacije tinejdžerki i tinejdžera The Clash ne figurira kao prekretnica u kulturnom pamćenju, već da je ovaj pank sastav to upravo za generaciju njihovih roditelja, The Clash kao lajtmotiv istovremeno predstavlja i poziv na međugeneracijski dijalog.

Sazvežđe violina, Kreativni centar, 2018.

Novi roman višestruko nagrađivane autorke romana za decu i mlade  Vesne Aleksić – Sazvežđe violina – može se klasifikovati kao ženski omladinski Kunstlerroman, roman o razvoju i sazrevanju umetnice. Motivsku mapu koju nalazimo u Sazvežđu violina – otkrivanje umetničkog poziva posredstvom ili na fonu ženskog prijateljstva, rat kao egzistencijalna i socijalna trauma – ova autorka dosledno razvija u proteklih dvadesetak godina, počevši od romana Marija Modiljani. Narativni obrasci i tematski kompleksi već viđeni u romanima Marija Modiljani, Dugmar i Licitacija vetra u novom romanu Vesne Aleksić uklopljeni su tako da nadilaze određenu ideološku ograničenost prisutnu u opusu ove književnice, te tako da nedvosmisleno pomeraju granicu između žanra adolescentske književnosti i književnosti „za odrasle”.

Sazvežđe violina jeste metafora prijateljstva između glavne junakinje Tijane i njene najbolje drugarice iz učeničkog doma i cimerke tokom prvih studentskih dana, Ane. One su učenice muzičke škole, a potom studentkinje muzičke akademije, koje uprkos svim identitetskim razlikama – Tijana voli klasičnu muziku, a Ana je uvodi u autentičnost pobune koju sa sobom nosi pank subkultura – spaja bezrezervna predanost muzici i odbijanje da žive u strahu. Uprkos dominantnom trendu u savremenoj ženskoj književnosti da se prijateljstvo između devojčica i žena predstavlja kao ambivalentan i često opterećujuć odnos u procesu sazrevanja, u romanu Sazvežđe violina insistira se na komplementarnosti dve drugarice. Razlog zašto to ne deluje kao arhaizam nasleđen iz devetnaestovekovnog romana leži u tome što je njihov umetnički poziv i njihova težnja da se u njemu ostvare kao tim, a ne samo to što su jedna drugoj rame za plakanje i podrška u prvim romantičnim iskustvima. Takođe, poruka da je identifikacija i emotivni odnos sa drugom devojčicom/ženom praktično inicijacijski ritual u kome pripovedačica otkriva svoj stvaralački potencijal jedna je od najsnažnijih u ovom, kao i u ranijim romanima Vesne Aleksić. No, NATO bombardovanje iz temelja razara Tijanine i Anine planove.

Zato treba naglasiti da, kada je reč o ratnoj tematici, u ovom romanu dolazi do značajnog ideološkog i poetičkog razvoja autorskog glasa. Tema bombardovanja je u romanu Dugmar, koji, kao i Licitacija vetra, izlazi neposredno nakon njega, obrađena izolovano od drugih ratova na prostoru Jugoslavije. Takođe, ispripovedana je u ključu nacionalističke mitologije o svetskoj zaveri protiv srpskog naroda. Nacionalistička stereotipizacija vidljiva je, premda značajno ublažena, i u Licitaciji vetra, dok je u Sazvežđu violina nema. Opsada Sarajeva i demonstracije protiv Miloševićevog režima figuriraju kao transformativna trauma u svesti Tijaninog brata i njegovog neposrednog okruženja, koji su u tom trenutku studenti, dok su Tijana i Ana još uvek srednjoškolske. Tabu neizgovaranja imena bivše države – Savezne Federativne Republike Jugoslavije – opstaje, međutim, i u ovom romanu. No, upravo zahvaljujući Aninom nepokorivom duhu i njenoj vezanosti za pank kao kulturu revolta ukazuje se na imperijalistički karakter NATO agresije, kao i na internacionalistički antiratni sentiment u mnogim evropskim zemljama, koji je za razliku od brojnih teorija zavere koje počivaju na premisi da se svet „urotio” protiv Srbije, bio stvaran. Dok se Tijana miri sa sudbinom i okolnostima koje nameće real-politika, tvrdeći da The Clash neće promeniti realnost, Ana pokušava da u panku pronađe inspiraciju za unutrašlji otpor cinizmu imperijalističkih politika: „Ne pojednostavljuj, Tiko! Kleš se buni protiv svega, protiv kapitalizma, protiv nemara prema prirodi, protiv socijalnih nepravdi, protiv svega… Da su ovde kod nas, u ovoj glupoj noći, svirali bi sada na mostovima… Kladim se! Potpuno sam sigurna! Nismo Kazbah, ali nismo ni daleko od njega”.

   The Clash, kao amblem prevratničke  kulture, ima dvostruku funkciju u romanu. Lajtmotiv Sazvežđa violina jeste album London calling, čiji su kultni status i nedvosmisleno antifašistička i antiimperijalistička simbolika neupitni. To otvara mogućnost da se o temi ratnih trauma u književnosti za decu i mlade progovori ne samo iz antinacionalističke perspektive, što je korak koji je savremena produkcija načinila, već da se sama tematizacija rata odvija u diskursu koji je političniji i prevazilazi klišee o ratu kao Zlu. No, budući da za današnje generacije tinejdžerki i tinejdžera The Clash ne figurira kao prekretnica u kulturnom pamćenju, već da je ovaj pank sastav to upravo za generaciju njihovih roditelja, The Clash kao lajtmotiv istovremeno predstavlja i poziv na međugeneracijski dijalog. To doprinosi žanrovskoj kompleksnosti i značenjskoj iznijansiranosti ovog romana. Naime, žanr omladinskog romana strukturiran je oko suprotnosti sveta mladih (odnosno „ne-dorasli/ne-odrasli”) u odnosu na svet odraslih, pri čemu mladi imaju opciju da se iz tog društva izopšte ili da se u njega na manje ili više traumatičan način uklope. Vesna Aleksić u svojim romanima neguje žanrovsku matricu u kojoj je ishod takav da ne dolazi do otvorene individualne ili kolektivne pobune mladih, već se insistira na njihovom osnaživanju kroz visoko vrednovanje onoga što je u deci i adolescentima autentično i prkosno. Na taj način prevladavaju se jednostrana žanrovska rešenja, premda se to može tumačiti i kao izbegavanje da se mladi svrstaju i okarakterišu kao grupa koja zauzima poziciju u političkom polju. U Sazvežđu violina posebnu pažnju zaslužuje činjenica da autorka prvi put uvodi glas odraslog u roman. Početak i kraj romana omeđava glas odrasle Tijane, dok većim delom naracije dominira dečija perspektiva. To je motivisano uvođenjem sasvim novog motiva u opus Vesne Aleksić – suočavanje glavne junakinje sa smrću jedne od najbliskijih osoba.

Svi ovi žanrovski ambivalentni postupci, koji ponekad stvaraju arhaični prizvuk u tekstu, postavljaju pitanje – šta je zapravo adolescentsko u adolescentskoj književnosti. Predstavljanje određenog „savremenog” životnog stila to očito nije. Pank ikonografija, te ispisivanje generacijskog narativa o generaciji koja nije primarna čitalačka publika romana, suprotstavlja se paternalističkoj intelektualnoj klimi u kojoj se deca i adolescent tretiraju kao populacija ne preterano sposobna da čita i promišlja o iskustvima i temama koje im nisu bliske na nivou svakodnevice. Utoliko, u ovakvom tekstu, uspostavljanje jednog drugačijeg narativa o NATO bombardovanju, što je tema na koju desnica ima monopol, snažno odjekuje.