Roman je istorijska fikcija koja tematizuje istinite događaje – autorka ga i sama tako predstavlja u „Belešci“ na kraju knjige, opisujući sopstvenu motivaciju za bavljenje temom i samosvesno joj prilazeći iz pozicije strankinje. Uz to, ona uključuje i kratki opis svog istraživanja španske istorije, fotografije koje prikazuju kontekst o kom piše, kao i spisak literature, stručnih radova, članaka, filmova i drugih izvora – od kojih je, prema autorkinim rečima, „knjiga sazidana“. Time je dekonstruisana predstava o romanu kao isključivo individualnom i samostalnom projektu, plodu autorove mašte.

Ruta Sepetis Fontane tišine, Urban Reads 2019.

Fontane tišine (Urban Reads, 2019) je najnovije delo Rute Sepetis, litvanijsko-američke autorke bestselera časopisa New York Times i dobitnice Karnegijeve medalje za roman U moru zrno soli (Salt to the Sea) iz 2016. godine. Svi njeni romani, iako po temi i istorijskom kontekstu koji obrađuju nemaju mnogo toga zajedničkog, pripadaju žanru istorijske fikcije i young adult literaturi. Fontane tišine bave se periodom Frankove diktature u Španiji, odnosno posleratnim životom mladih i, još uže, slučajem otimanja beba od španskih republikanaca i njihovog prodavanja politički ’podobnijim’ roditeljima.

Roman je istorijska fikcija koja tematizuje istinite događaje – autorka ga i sama tako predstavlja u „Belešci“ na kraju knjige, opisujući sopstvenu motivaciju za bavljenje temom i samosvesno joj prilazeći iz pozicije strankinje. Uz to, ona uključuje i kratki opis svog istraživanja španske istorije, fotografije koje prikazuju kontekst o kom piše, kao i spisak literature, stručnih radova, članaka, filmova i drugih izvora – od kojih je, prema autorkinim rečima, „knjiga sazidana“. Time je dekonstruisana predstava o romanu kao isključivo individualnom i samostalnom projektu, plodu autorove mašte. Ovo je naročito važno imajući u vidu spomenutu poziciju nekog kome data istorija ’ne pripada’, poziciju strankinje iz koje autorka piše – istorija Frankove Španije nije eksploatisana kao egzotična scenografija za sentimentalnu ljubavnu dramu. Naprotiv, pristupa joj se zarad nje same, uz svesni napor da se „premosti jaz nerazumevanja“ između položaja „spolja“ i položaja življene istorije, „iznutra“.

Unutar romana, autorkina težnja za razumevanjem otelotvorena je kroz lik Danijela, bogatog turiste u Španiji, sina američkog naftnog tajkuna koji u Madrid dolazi zarad poslovne saradnje sa Frankovom vladom. Danijelov razvoj u romanu predočen je kao razvoj njegovog znanja i razumevanja date istorije kojoj prvobitno svedoči iz pozicije nekog ko je u prilici da sve posmatra naivnim, romantizujućim i suštinski nezainteresovanim očima. Proces spoznaje dešava se napuštanjem ove pozicije, a ono je moguće tek kroz odnos izvesne skromnosti, radoznalosti i otvorenosti prema tuđoj istoriji, odnos u kome izostaju arogancija, predrasude i osećanje nadmoćnosti. Roman naglašava nužnost ovog odnosa u prilazu „istoriji koja nije naša“ – dati odnos karakterističan je za tri glavne narativne instance: (implicitnu) autorku, lik u okviru same radnje romana i, na kraju, za implicitnog (takoreći idealnog) čitaoca/čitateljku.

Danijelovo iskustvo spoznaje fašističke Španije ispunjeno je ne samo otrežnjujućim uvidima, nego i moralnim dilemama – nije reč samo o rušenju idealizovanih prizora koje pruža turistički i privilegovani ugao gledanja, nego i o preispitivanju sopstvene političke i moralne uloge u redu stvari. Ovo preispitivanje odnosi se na donekle autopoetičko razmatranje uloge fotografije kojom Danijel želi, slično kao autorka književnošću, da otkriva i prenosi priče. U ovom aspektu romana poetički i politički relevantna poenta data je kroz Danijelovu potrebu za oslanjanjem na autentične glasove, glasove onih kojima priča pripada – Ane, Rafe, Fuge – likova koji žive istoriju koju Danijel želi da razume. Danijelovo preispitivanje odnosi se svakako i na njegov odnos prema sopstvenom ocu koji posluje sa Frankom. Ipak, iako roman na nekoliko mesta naznačuje sinovljevo problematizovanje moralne i svake druge ispravnosti očevog posla, to do kraja ostaje površno i nedovršeno.

Na drugom nivou, Danijelova spoznaja istine fašističkog društva obeležena je i njegovim ličnim uplitanjem u nju, kroz osećajnu i intimnu bliskost sa Anom i njenom (najužom) republikanskom porodicom. Ana je Španjolka čija porodica prolazi kroz traumatična iskustva od vremena rata: njeni roditelji su ubijeni od strane fašista, a njihova deca nastavljaju da plaćaju cenu poraza, živeći u siromaštvu i strahu. Anin i Danijelov doživljaj Madrida je posve različit: ona priželjkuje odlazak kao ultimativno iskustvo slobode, on uživa u dolasku, za nju je grad zatočeništvo u kom se živi pod neprestanim strahom od policije, doušnika i siromaštva, za njega je uzbudljiva turistička avantura. Iako je dvostrukost perspektive na posleratnu Španiju svakako bitna za ceo roman, nju ne treba prenaglašavati – roman pruža mnogo složeniji splet perspektiva od podele na domaću i stranu. Mladi ljudi u posleratnoj Španiji različitih su karaktera, nalaze se u različitim društvenim pozicijama, otud ni njihov ugao gledanja nije identičan, niti je nepromenljiv. Vizure kroz koje se pripoveda u romanu pripadaju Ani, njenom bratu Rafi, koji sa prijateljem Fugom otkriva sumnjive okolnosti u vezi sa navodno mrtvim bebama i, na kraju, njenoj rođaci Puri, koja pokušava da razreši kontradiktornosti sopstvenih osećanja u vezi sa fašističkom ideologijom kojoj je naučena da veruje.

Kroz lik Puri pruža se možda najzanimljiviji ugao sagledavanja posleratne Španije. Glavna misterija romana, krađa beba, za nju otvara niz pitanja o čitavom sistemu vrednosti za koji jedino zna, a koji se neizbežno pokazuje kontradiktornim i licemernim. Moralne dileme pred koje je stavlja saznanje da katoličke i državne institucije otimaju decu i zarađuju na njima, vode Puri

preispitivanju ne samo političkih struktura, nego i sopstvenog identiteta. Zvanična rodna politika fašističke Španije kreirala je ideal, to jest jedini poželjni oblik žene kao poslušne i požrtvovane podanice muškarcu i državi, koja u strahu i poštovanju nikada ne preispituje date autoritete. Pred Puri se, međutim, pojavljuju saznanja koja narušavaju njenu potrebu da bude ono što autoriteti od nje očekuju.

Povrh toga, u roman je uneta i perspektiva odozgo, sa istorijske distance, kroz citate značajnih političkih aktera iz perioda, isečke iz tadašnjih novina, i druge istorijske izvore. Svi oni imaju zajedničko to što predstavljaju pogled zvaničnih američkih institucija, pogled iz američke perspektive u vreme kada su SAD uredile profitabilnu poslovnu saradnju sa Frankom. Neretko, funkcija ovih citata u prenošenju ignorantne, licemerne i/ili eksploatišuće perspektive aktera iz SAD-a efektno je postignuta kroz sučeljavanje sa autentičnom perspektivom mladih Španaca/Španjolki. Ovo je očito na primeru spomenika u Dolini palih, koji za španske republikance i njihovu decu predstavlja bolni podsetnik na poraz i zločine fašista, kao i krajnju eksploataciju radnika-zarobljenika, dok je za hotele Hilton, u kom i Danijelova porodica odseda, kao i za teksaški časopis Rouzbad njuz, reč o grandioznoj i slavnoj građevini koja predstavlja „veličanstvene sposobnosti španskog naroda“.

Ljubavna priča između Ane i Danijela, iako uklopljena u samu temu romana, funkcioniše donekle i kao samostalni narativni tok. Utoliko je reč i o nešto slabijem nivou romana. Klišei tipični za ljubavne priče sa sličnim postavkama uspešno su izbegnuti: na primer, model ljubavnog trougla, suparništvo između muških likova, erotizacija ljubomore i posesivnosti. Još značajnije, odnos Ane i Danijela, iako bitno određen njihovim kontrastnim društvenim položajima, ne perpetuira i ne romantizuje nejednake odnose moći: on nije njen spasilac, ona nije bespomoćna i naivna. Ipak, poslednji deo romana, koji se dešava 18 godina nakon glavnog toka priče, unekoliko narušava solidno izvedenu ljubavnu priču dajući joj sentimentale i patetične slojeve. Srećnom kraju romana nedostaje čitava motivacijska potpora za razvoj ljubavi između dvoje protagonista koji žive razdvojeno tokom 18 godina. Srećan kraj, uostalom, nije ni zahtevao realizaciju ljubavnog odnosa između Danijela i Ane, čime se dodatno čini neuverljivim.

Ono što je sama srž romana – prikaz jednog istorijskog perioda iz nekoliko različitih perspektiva, jeste i najuspeliji aspekt romana. Autorka i glavni lik njenog romana prilaze tuđoj istoriji u poziciji onih koji uče od onih kojima istorija pripada. Ista očekivanja, stoga, postavljena su i pred

čitaoce i čitateljke. Oni od kojih se uči, pritom, nisu ni španska policija, ni politički zvaničnici, ni katoličke sestre i doktori, već najugroženiji – oni čiji životi u hijerarhiji fašističkog društva najmanje vrede: žene i siromašna deca republikanaca. Originalnost i značaj koncepcije istorije i, u vezi s tim, koncepcije žanra istorijske fikcije koje se nalaze u temelju ovog romana, sastoje se u privilegovanju glasova deprivilogovanih, onih koji se u zvaničnom sećanju i tradicionalnim istoriografijama najčešće zaboravljaju.

Projekat MiniBookvica je jedan od tri pobednika konkursa Superste+ za 2018. u okviru programa Superste.net.